Sociale media en seksualiteit zijn vaak moeilijke onderwerpen in de opvoeding. Toch hoef je geen seksuoloog te zijn om het gesprek te voeren. Tijdens de identiteitsvorming onderzoeken jongeren wat voor soort mens ze willen zijn en hoe ze zich tot anderen kunnen verhouden. Hun (online-)seksualiteitsvorming is een leerproces. Ze zijn op zoek naar informatie over zichzelf. Ze willen leren hoe ze hun gevoelens kunnen uiten. Ook online. Ze willen graag leren praten over seksualiteit.  

Als ouder ben je een belangrijk voorbeeld en een houvast. Je geeft woorden aan je kind als je met je kind praat. Met die woorden kan jouw kind wensen uitspreken en grenzen aangeven. Voor je kind is het belangrijk dat jij als ouder positief aansluit bij de belevingswereld van je kind en dat je een open gesprek over online-seksualiteit voert.

Zorg dat je kind vragen durft te stellen, kwetsbare gevoelens durft te uiten en grensoverschrijding durft te delen. Als dit vertrouwen ontbreekt, zou je kind online door de verkeerde persoon beïnvloed kunnen worden.

Laat je kind dan ook altijd zien waar online en in de buurt betrouwbare hulp of steun te vinden is. Sommige kinderen hebben het nodig om eerst te chatten/bellen/ praten met een hulpverlener, voordat ze het aan hun ouders durven te vertellen. Als je kind uiteindelijk naar je toekomt, besef dan dat er een drempel overwonnen is en dat je kind troost nodig heeft. Het is een cadeau als je kind jou vertrouwt en hulp vraagt. Je kind heeft jouw open armen en zachte blik nodig om emotioneel te groeien.

Weten je wel en niet wilt

Met seksuele weerbaarheid wordt bedoeld dat jongeren weten wat zij op seksueel gebied wel en niet willen en dat ze in staat zijn hun wensen en grenzen te bewaken. Juist online is het vergroten van seksuele weerbaarheid van jongeren van belang. Nee durven zeggen in situaties waarin persoonlijke grenzen onder druk komen, bijvoorbeeld een verzoek om het sturen van naaktfoto’s, voorkomt negatieve ervaringen en escalatie.

Grenzen van jezelf én van anderen (h)erkennen

Jongeren lijken vaak over hun eigen grenzen of die van anderen gaan. Online is het nog lastiger om situaties in te schatten, doordat ze losgekoppeld lijken van de dagelijkse realiteit en van personen. Je kind lijkt soms zelfs te verdwijnen in de onlinewereld.  

Waarom zijn die onlinegrenzen en -wensen zo ingewikkeld voor ze?

• Op jonge leeftijd is het moeilijk om te onderscheiden wat je zelf wel of niet wilt. Daardoor doen pubers soms iets omdat een ander het vraagt.
• Als ze verliefd zijn, kan het fijn zijn om een bepaalde aandacht te krijgen en is er vaak angst om er niet bij te horen.
• Op jonge leeftijd is het soms nog moeilijk om de betrouwbaarheid van anderen in te schatten. Andersom is een grens van een ander soms moeilijk in te schatten.

Online weerbaar betekent dat je empathie, zorg en respect hebt voor jezelf en anderen in een online-omgeving, dat je hiernaar ook kunt handelen en dat je digitaal vaardig bent.

Online weerbaar houdt dus in:

1. 1. Dat je online voor jezelf en anderen kunt opkomen
   2. Dat je online de grens van anderen kunt respecteren en accepteren
   3. Dat je online onveilige situaties kunt herkennen en jezelf kunt beschermen

In de basisschooltijd leren kinderen zichzelf steeds beter kennen. Ze gaan zichzelf vergelijken met anderen, waardoor ze inzicht krijgen in waar ze goed in zijn. Door hun sociale contacten kunnen ze zich steeds beter inleven in anderen en leren ze conflicten op te lossen. Hierdoor kunnen ze zelfvertrouwen opbouwen, maar bij negatieve reacties kunnen ze ook onzeker worden. Zo worden ze zich steeds bewuster van sociale waarden en normen. Sommige kinderen zijn weleens verliefd geweest op de basisschool. Vanaf een jaar of 10 neemt de interesse in seksualiteit toe. Niet alle kinderen zijn er evenveel mee bezig. Kijk qua voorlichting en gesprek goed naar wat past bij jouw kind en bij jouw culturele achtergrond.

Pubers voelen ze zich vaak al behoorlijk volwassen. Voor jou als ouder kan deze periode best lastig zijn. Soms herken je je kind bijna niet meer. Je kind kan brutaal worden, zich afzonderen en lijkt zich niets meer van je aan trekken. Voor je puber is deze periode nodig om zich los te maken van jou als ouder, zodat je kind zichzelf kan worden en een eigen identiteit los van de ouders kan ontwikkelen. Toch is het juist nu belangrijk om in contact met je kind te zijn over intieme gevoelens en dat jij degene bent met wie ze kunnen praten over hun onzekerheden, voordat internet dat doet:

• Veranderingen in de puberteit veroorzaken onzekerheid, zij gaan online op zoek naar houvast.
• Pubers moeten zich opnieuw leren verhouden tot zichzelf en tot anderen. Je kind zoekt online naar voorbeelden en acceptatie.
• In het begin van de puberteit zijn ze meer op zichzelf gericht en daarna zoeken ze de (online) veiligheid van leeftijdsgenoten.
• Zeker online zijn moeten zij oorzaak en gevolg leren inschatten.

Bespreek met je kind de voorwaarden voor online-intimiteit.

► Toestemming: ‘Jullie moeten beiden hebben toestemming/consent geven.’ 

► Bekendheid: ‘Julie weten zeker dat je elkaar kent.’

► Vrijwilligheid: ‘Er is tussen jullie geen sprake van dwang, druk of omkoping.’ 

► Gelijkwaardigheid: ‘Jullie hebben beiden evenveel te zeggen.’ 

► Leeftijdsadequaat: ‘Het moet passen bij je leeftijd.’ 

► Onlineomgeving/-context: ‘Wat jullie doen is passend in de omgeving, waar je doet.’ 

► Impact: ‘Jouw gedrag is voor niemand schadelijk, niet voor jezelf en niet voor anderen.’ 

Oefenen met nadenken

Weten wat risico’s zijn en in alle rust nadenken over wat je in risicovolle situaties zou kunnen doen, draagt bij aan weerbaarheid. Kant-en-klare oplossingen beklijven niet. Als jongeren geen probleem zien, zullen ze de oplossing ook niet onthouden. Ze leren meer door te oefenen met kritisch denken vanuit hun eigen beleving:

• Hoe weet je of iemand wel echt te vertrouwen is?
• In wat voor situatie kunnen anderen je onder druk zetten?
• Wat zou er kunnen gebeuren?
• Wat zou jij doen?

Gebruik een omweggetje

Er zijn informatiebronnen die kunnen helpen als het toch niet lukt om met je kind over seksualiteit te praten. Soms helpt het om samen naar een serie, documentaire of talkshow te kijken, waar je dan met je kind over kunt praten. Eigenlijk praat je dan via een omweggetje toch met je kind over het gevoelige onderwerp. Zo kun je horen hoe je kind over online-intimiteit denkt.

De waarden en normen die jij aan jouw kind meegeeft over vriendschap, online-seksualiteit, intimiteit en relaties bieden jouw kind houvast. Het geeft je kind kaders om zich toe te verhouden. Het helpt je kind tijdens de identiteitsvorming bij het vormen van een eigen moreel kompas. Dit ondersteunt de gewetensvorming van je kind.

Maak in je opvoeding onderscheid tussen afspraken (regels) en gesprek (gevoel).

Afspraken

Afspraken en/of regels zijn er om je aan te houden. Ze bieden duidelijkheid. Je kind weet waar het aan toe is. Aan afspraken kun je consequenties verbinden. Leer je kind om zich aan afspraken te houden. Betrouwbaar zijn is een belangrijke levensles, ook in onlinerelaties. Zorg dan ook dat je zelf betrouwbaar bent in die afspraken. Afspraken maak je bijvoorbeeld over veiligheid, privacy, schermtijd, etc. Denk hierbij aan de instellingen van je telefoon en niet afspreken met mensen die je niet kent.

Gesprek

Het gesprek gaat over gevoel, troost, zachtheid. Streef er als ouder naar dat je kind naar je toekomt met vragen en voor hulp. Wees zacht, oordeelloos, betrouwbaar en troostrijk als dat nodig is. En praat ook zacht over pubers die niet jouw kind zijn. Jouw oordeel over andere kinderen wordt ook door jouw puber gehoord. De manier waarop jij met jouw kind spreekt over (online)liefde neemt jouw kind mee in eigen relaties. Als jij zacht spreekt met jouw kind is dat een voorbeeld voor jouw kind naar anderen toe.

Leer je kind ook dat het uitspreken van wensen mag.

Nee zeggen is belangrijk, maar ja zeggen ook.

Weten wat je wilt en dat uitspreken is zelfs een basis voor het aangeven van grenzen.

Bijvoorbeeld: ‘Ik wil pas intiem met je worden als ik je beter ken.’

Soms lijkt het of er online andere regels gelden dan offline. In het geval van wensen en grenzen en toestemming (consent) vragen/geven is dat niet het geval.

Ook online is het belangrijk dat je kind leert:

1. Grenzen te aangeven
2. Toestemming te vragen als het een ander betreft
3. Grenzen te respecteren
4. Aardig te zijn voor zichzelf en voor anderen
5. Dat fouten maken erbij hoort: herstel en vergeven ook

Volwassenen hebben de neiging om op een waarschuwende en beschermende manier over online-seksualiteit te spreken met kinderen, waardoor iets wat fijn zou moeten zijn, een negatieve lading kan krijgen. Wanneer je echter al met jonge kinderen op een positieve manier over vriendschap, intimiteit, verliefdheid en relaties praat en de gesprekken hierover geleidelijk uitbreidt, krijgt een positieve seksualiteitsbeleving ook aandacht. Het bespreken van gewenste intimiteit maakt dat kinderen zich meer bewust zijn van wensen en grenzen. Uiteindelijk komt het hierop neer:

‘Als jij of de ander het niet leuk vindt, dan stop je ermee.’  

Leer je kind: ‘De grens van de ander gaat altijd voor jouw eigen wens.’

Waarschuwen en veroordelen werkt echter niet. In tegendeel. Jongeren nemen de waarschuwingen en oordelen over in de vorm van shamen en blamen. Tegen slachtoffers worden er dan dingen gezegd zoals: “Je had beter moeten weten! Wat dom van je!” Dit soort opmerkingen gaan vaak samen gescheld en hebben verstrekkende gevolgen voor slachtoffers, omstanders en daders.

Veroordelen maakt dat hulp vragen – als je slachtoffer bent van online grensoverschrijding – erg moeilijk wordt. Slachtoffers durven dan geen hulp meer te vragen. Omdat ze weten dat ze bijvoorbeeld ‘dom’ genoemd worden. Het veroordelen van slachtoffers (victimblaming) kan grote gevolgen voor (potentiële) slachtoffers hebben.

Dit bespreek je met je kinderen: 

Grenzen kunnen aangeven is belangrijk. Grenzen accepteren en om kunnen gaan met afwijzing is net zo belangrijk.  

1. Wensen uitspreken en grenzen aangeven 

• Je mag altijd nee zeggen of laten blijken dat je iets niet fijn vindt.  
• Bespreek ook hoe je een grens aan kan geven.  
• Oefenen met ja en nee zeggen, kan al met dagelijkse dingen. 
• Leef je kind voor: wees een voorbeeld voor je kind 

2. Grenzen accepteren

• Vraag toestemming om iets intiems te sturen/intiems te vragen
• Reageert diegene niet? Hou dan op. Geen nee is ook geen ja. 
• Zegt degene waarvan je iets wilt nee? Stop dan. 
• Accepteer het antwoord en reageer vriendelijk: ‘Oké, goed dat je het zegt.’  

Als jij over een slachtoffer zegt dat het ‘dom’ is om iets intiems te delen. Dan hoort jouw kind dat. Je kind zal je napraten, gaat shamen, gaat blamen en wordt zo een dader.

Stop daar echt alsjeblieft onmiddellijk mee. Zeg liever:
‘Wat vreselijk dat dit gebeurd is.’
‘Wat erg dat het vertrouwen van diegene beschaamd is.’
‘Ik hoop dat diegene lieve mensen om zich heen heeft en dat diegene gesteund wordt.’

Je zegt maar een paar ander woorden, maar het is een wereld van verschil voor het slachtoffer, voor de veiligheid in de groep, maar ook voor jouw eigen kind. Als jij met zachte woorden over slachtoffers spreekt geef je hiermee een signaal naar je eigen kind. Stel dat jouw kind ooit grensoverschrijding meemaakt, dan hoort jouw kind nu al dat het niet diens schuld is en weet je kind dat het naar je toe mag komen. Slachtoffers hebben troost nodig. Wat jij zegt, en of jij je armen opent naar slachtoffers doet ertoe. Voor de slachtoffers, maar ook voor degenen die hoeren hoe jij over hen praat.

Pubers leren zichzelf kennen en verder ontwikkelen in contact met anderen binnen een groep. Het niet buiten de groep willen vallen kan online een basis vormen voor groepsdruk in de vorm van bijvoorbeeld: exposen, cyberpesten, online-intimidatie, exposen, shamesexting.

Respect (of het ontbreken ervan) wordt dan neergelegd bij het slachtoffer. Vaak zijn meisjes het doelwit, maar ook jongens en jongeren met een afwijkende identiteit (seksueel/cultureel) kunnen slachtoffer worden.

Als je kind onderdeel is van een groep waarin online seksueel grensoverschrijdend gedrag plaatsvindt, dan kan het zijn dat jouw noch dader, noch slachtoffer is. Misschien is je kind omstander. 

Bespreek met je kind, wat diens rol is in de groep. Niet ieder kind durft daders aan te spreken. Hoe kan jouw kind toch helpen? Soms is dat door een volwassene om hulp te vragen. Of door het slachtoffer buiten de groep om te steunen.

Leer je kind, dat niets doen niet helpt. Je kind draagt dan juist bij aan de situatie.

 Negatief groepsgedrag wordt online versterkt:

1. Online communiceren lijkt anoniem en het wakkert impulsiviteit aan

2. Jongeren willen liever niet buiten de groep vallen, waardoor ze sneller meegaan in een negatief groepsproces.
3. Sommige jongeren starten een negatief groepsproces om zelf boven anderen uit te stijgen. Pestgedrag komt vaak voort uit onzekerheid en uit een onveiligheidsgevoel. Immers: als jij pest, word je tenminste zelf niet gepest.

Tip: Blijf je kind individueel aanspreken op de eigen verantwoordelijkheid.  

‘Maar wat wil jij?’ ‘Wat ga jij doen?’ ‘Wat kun jij doen?’ ‘Waar heb jij hulp bij nodig?’ ‘Wat ik doen om jou te helpen?’ 

Online is veel goede en bruikbare informatie te vinden over (online-)seksualiteit, maar dat is niet altijd de informatie die pubers als eerste zien. Praat dan ook met je kind over onlineliefde en -intimiteit voordat porno hun realiteit wordt.

Kinderen kunnen onbedoeld in aanraking komen met seksuele beelden of zelfs met porno.

Van de 8- tot 12-jarigen heeft 40 procent al eens naaktbeelden of geweld gezien. Ze kunnen heel erg schrikken als ze op een pornosite terechtkomen. Er bestaan filters om dat te voorkomen, maar dat sluit niet uit dat ze ongewenste seksuele content zien. Ze kunnen bijvoorbeeld bepaalde beelden in een groepsapp doorgestuurd krijgen. Hoe praat je hierover?

• Leg hen uit dat porno een fantasie voor volwassenen is, dat pornomateriaal niet bestemd is voor kinderen.
• Vertel dat intimiteit en verliefdheid van een andere orde zijn.
• Maak hen duidelijk dat ze altijd bij jou terechtkunnen als ze vragen hebben. 

Het is op zich normaal dat pubers zelf op zoek gaan naar seksuele beelden. Toch is het wel belangrijk om je kind te vertellen dat porno geen realistisch beeld geeft van een seksuele relatie. Als opvoeder kan je dus wel best een beetje bijsturen. Vertel je kind:

• Een vrijpartij in het echte leven gebeurt tussen gelijkwaardige partners met wederzijdse toestemming en respect.
• Het is normaal dat je je verwachtingen uitspreekt en vraagt naar de verwachtingen van anderen.
• Porno toont onrealistische schoonheidsidealen. Leer jouw kind dat het gewoon zichzelf mag zijn.

Jouw begrenzing is nodig als je merkt dat je kind stiekem en veel naar porno kijkt en dat dit leidt tot onwenselijk gedrag, zoals slecht slapen, eten of het maken van ongepaste opmerkingen. Aarzel niet om hulp te vragen als je het lastig vindt om in te grijpen. Via de sociale kaart van Arnhem vind je hulp die bij jouw cultuur, normen en waarden past om jouw kind te begeleiden in dit proces.

En dan kan het toch zomaar gebeuren dat jouw kind te maken krijgt met online seksuele grensoverschrijding. En dat je niets in de gaten hebt. Dat maakt jou geen slechte ouder en dat maakt jouw kind niet dom of slecht. Er is jouw kind iets verschrikkelijks overkomen en je kind heeft jou nodig voor troost en advies.

Ook ouders en kinderen uit jouw omgeving kan dit gebeuren. Denk hierbij aan: familie, vrienden, buurtgenoten, klasgenoten en zelfs onbekenden. Achter iedere grensoverschrijding zit een verhaal met pijn en schaamte. Ook deze slachtoffers hebben jouw steun nodig. Dat kan heel eenvoudig door hen te steunen en door geen kwaad over de kinderen en de ouders te spreken.

Zeg liever: “Wat erg dat dit gebeurd is. Wat kan ik voor je doen?”

Het is fijn en zacht voor de slachtoffers, maar ook jouw kind hoort dat jij oké bent als er iets gebeurt en durft dan, ondanks grote schaamte, naar je toe te komen.

Online opvoeden doen we samen: “It takes a community to raise a child.”